ΑΓΡΟΤΗΣ
•
63
Κυπριακά αγγειοπλαστεία
Μαρία Αθανασίου
Επιθεωρητής Γεωργίας
στο Tμήμα Γεωργίας
Η εισαγωγή του όρου αγγειοπλάστης προέρχεται κα-
θαρά από τον ελλαδικό χώρο και αποτελεί σύγχρο-
νο χαρακτηρισμό των Κυπρίων, που ασχολούνταν
με την κατασκευή αγγείων. Πριν την εισαγωγή του
όρου αυτού, οι αγγειοπλάστες χαρακτηρίζονταν από
τη φύση των αγγείων που έφτιαχναν. Για παράδειγ-
μα «κουτσαγκούα» ή «κουτσαγκάς» που σχετίζεται με
τις κυπριακές λέξεις «κουτσά ατζειά», δηλαδή αγγεία
μικρής αξίας. Ο «πιθαράς», κυρίως στο Φοινί, ο οποί-
ος κατασκεύαζε πιθάρια για αποθήκευση κρασιού. Ο
«κουζάρης» στο Βαρώσι για την κατασκευή κούζας με
σκοπό τη φύλαξη νερού. Ο «κουππάρης» από τη Λά-
πηθο ο οποίος κατασκεύαζε κούπες.
Ορεινά αγγειοπλαστεία υπήρχαν στον Άγιο Δημήτριο
και στα Καμινάρια, χωριά της περιοχής Μαραθάσας,
αλλά και στον Κόρνο και στο Φοινί. Περιηγητές του
18ου αιώνα όπως ο Μαρίτι και ο Αλή Μπέη, μαρτυ-
ρούν την ύπαρξη αγγειοπλαστείων στον Κόρνο. Τα
τέσσερα αυτά χωριά χρησιμοποιούσαν το κόκκινο
πορώδες χώμα του Τροόδους, για την κατασκευή χει-
ροποίητων αγγείων. Ο τροχός για αυτά τα αγγειοπλα-
στεία ήταν υποβοηθητικός και χρησίμευε στη διαμόρ-
φωση της εξωτερικής μορφής των αγγείων.
Οι αγγειοπλάστες του Βαρωσιού, Τρικώμου, Πρα-
στιού και Aγίου Ηλία, χρησιμοποιούσαν τον τροχό
για την κατασκευή των αγγείων τους και δούλευαν με
άσπρο ελαφρώς πορώδη ή μη πορώδη πηλό. Τα αγ-
γεία που φτιάχνονταν στα συγκεκριμένα εργαστήρια,
προορίζονταν για φύλαξη υγρών.
Αναφορά στα αγγειοπλαστεία της Λαπήθου γίνεται
από τον περιηγητή Μαρίτι στα 1772 μ.Χ. Τα λαπηθιώ-
τικα εργαστήρια χρησιμοποιούσαν τον τροχό για την
κατασκευή αλειφτών αγγείων για διακοσμητικούς και
μη σκοπούς.
Στα
αγγειοπλαστεία του Aγίου Δημητρίου, των Κα-
μιναριών, του Κόρνου και του Φοινιού,
η παραγω-
γή είχε τη μορφή οικοτεχνίας και την εργασία επιτελού-
σαν, κυρίως, γυναίκες, στις αυλές των σπιτιών τους.
Η εξεύρεση της πρώτης ύλης, του χώματος δηλαδή,
γινόταν από τις γύρω περιοχές του Τρόοδους. Με τη
βοήθεια ενός βαρετού αγκυλωτού ξύλινου εργαλείου,
το λεγόμενο «κουπάνι» ή «μάτσολα», έσπαζαν τους
σβώλους του χώματος, το κοσκίνιζαν και ακολούθως
το ζύμωναν μέσα στη γούρνα με ξύλινο φτυάρι. Ο
παραγόμενος πηλός ήταν γνωστός με την ονομασία
«κουπανιστός» και ήταν σχετικά υποδεέστερος από
τον «κουλιαστό», που χρησιμοποιούσαν σε άλλα αγ-
γειοπλαστικά κέντρα της Κύπρου.
Μετά το ζύμωμα ο πηλός τοποθετούνταν σε σωρούς
κοντά στον πρόχειρο τροχό, που λέγεται «γυριστή-
ρι» και αποτελείται από δύο τετράγωνα ξύλα, το ένα
ακίνητο και το άλλο κινητό, ενωμένα στο κέντρο. Το
αγγείο σκουπιζόταν με ένα βρεγμένο ρούχο για να
κλείσουν οι πόροι. Η διακόσμηση του γινόταν όταν ο
πηλός ήταν ακόμα μαλακός, με τη βοήθεια τροχού ή
χτένας. Aκολούθως τοποθετούσαν το αγγείο σε σκιε-
ρό χώρο να στεγνώσει εντελώς. Έπειτα ακολουθούσε
το ψήσιμό του σε ειδικά διαμορφωμένο καμίνι, όπου
στοιβάζονταν τα αγγεία, με σταδιακή άνοδο της θερ-
μοκρασίας.
Στα αγγειοπλαστεία του Aγίου Δημητρίου, των Kαμι-
ναριών, του Κόρνου και του Φοινιού, κατασκευάζο-
νταν διάφορα αγγεία όπως η κούμνα (εικόνα 1) που
χρησίμευε στη φύλαξη ελιών, τραχανά, χοιρινών κρε-
άτων και σταφίδας. Ο μπότης (εικόνα 2) για σερβίρι-
σμα νερού και κρασιού, η στάμνα (εικόνα 3) για φύλα-
ξη λαδιού και νερού, η κούζα (εικόνα 4) για τη φύλαξη
και μεταφορά νερού, η χαλλουμόκουζα (εικόνα 5) για
τη φύλαξη των χαλλουμιών, ο τταβάς (εικόνα 6) για
την παρασκευή του κρασάτου χοιρινού κρέατος με
κρεμμύδια, το καπνιστήρι (εικόνα 7) για το θυμίαμα,
αλλά και διάφορα διακοσμητικά αγγεία όπως βάζα (ει-
κόνα 8).
Στα
αγγειοπλαστεία του Βαρωσιού
το χώμα αφαι-
ρούνταν με αξίνες και η συλλογή του γινόταν με σιδε-
ρένια φτυάρια. Η παραγωγή αγγείων στο Βαρώσι ξε-
περνούσε τις ανάγκες της πόλης. Για τον λόγο αυτό
Η
κυπριακή αγγειοπλαστική διαμορφώθηκε μέσα από τις επιρροές των λαών που περνούσαν από
το νησί, είτε ως κατακτητές, είτε ως επισκέπτες, με τρόπο που να εξυπηρετεί τις ανάγκες της
καθημερινής ζωής των Κυπρίων. Στο νησί εντοπίζονται αγγειοπλαστεία σε ορεινά χωριά και παραθα-
λάσσιες πόλεις, τα οποία παρουσιάζουν διαφορές στην τεχνική επεξεργασίας του πηλού. Τα αγροτικά
αγγειοπλαστεία επέμεναν στη χειρονακτική διαμόρφωση του πηλού, σε αντίθεση με τα αστικά αγγειο-
πλαστεία που χρησιμοποιούσαν τον τροχό.
