48
•
ΑΓΡΟΤΗΣ
γές τροφής. Επιπρόσθετα, στους νάνους ιπποπό-
ταμους υπήρξαν αλλαγές στο σχήμα της σιαγόνας,
στη θέση των ματιών και της μύτης, στο μέγεθος
των άκρων και στο πέλμα των ποδιών. Οι αλλαγές
αυτές υποδηλώνουν ότι τα ζώα αυτά περισσότερο
περπατούσαν παρά κολυμπούσαν. Οι νάνοι ιππο-
πόταμοι της Κύπρου είχαν πάρα πολύ μικρό μέγε-
θος, με το ύψος τους να ανέρχεται μόλις στα 0,75
μέτρα. Πολλοί επιστήμονες χρησιμοποιούν το όνο-
μα Phanourios minor για τους κυπριακούς νάνους
ιπποπόταμους. Το όνομα αυτό δόθηκε από τους
Paul Sondaar και Bert Boekschoten το 1972, με
βάση τα οστά (προερχόμενα μάλλον από 1-2 ζώα)
που βρέθηκαν κάτω από το εκκλησάκι του Αγίου
Φανουρίου στην περιοχή Αγίου Γεωργίου, δυτικά
της Κερύνειας.
Απολιθώματα νάνων ιπποπόταμων και ελεφάντων
έχουν βρεθεί σε χερσαίους πλειστοκαινικούς σχη-
ματισμούς της Κύπρου σε περισσότερες από σα-
ράντα τοποθεσίες και, κυρίως, σε σπήλαια στους
πρόποδες του Πενταδακτύλου, στην περιοχή της
Ξυλοφάγου και της Αγίας Νάπας, καθώς και σε πε-
ριοχές της Πάφου.
Το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης σε συνεργασία
με τον Τομέα Ιστορικής Γεωλογίας και Παλαιοντολο-
γίας του Πανεπιστημίου Αθηνών πραγματοποιούν
από τον Οκτώβριο του 2001 ανασκαφικές εργασίες
σε σπήλαιο στην Αγία Νάπα, το οποίο αποτελεί μία
από τις πλουσιότερες θέσεις σε οστά νάνων ιππο-
πόταμων στην Κύπρο. Μέχρι στιγμής έχουν πραγ-
ματοποιηθεί έξι ανασκαφές και τα αποτελέσματα
είναι εντυπωσιακά και ελπιδοφόρα. Συγκεκριμένα,
οι ανασκαφείς συνάντησαν διαταραγμένο και αδια-
τάρακτο οστεοπαγές, πλουσιότατο σε οστά απολι-
θωμένων νάνων ιπποπόταμων. Η εργασία γίνεται
με ανασκαφικά τετράγωνα (κάνναβο), ενώ τα κύρια
ανασκαφικά εργαλεία είναι βελόνες και μαχαίρια. Η
βιομετρική και ταφονομική μελέτη των οστών αυ-
τών αναμένεται να δώσει πολλές πληροφορίες για
τα ζώα αυτά. Η βιομετρική μέθοδος και η στατιστική
ανάλυση χρησιμοποιούνται με σκοπό να εξεταστεί
αν όλα τα σκελετικά στοιχεία ανήκουν στο ίδιο είδος,
καθώς και στον υπολογισμό του συνολικού αριθμού
των ατόμων, ενώ, η ταφονομία, χρησιμοποιείται για
να δώσει απαντήσεις στα αίτια της εξαφάνισης των
θηλαστικών αυτών από το νησί. Το υλικό που έχει
συλλεχθεί από τη συγκεκριμένη θέση είναι κυρίως,
στη συντριπτική του πλειοψηφία, οστά νάνων ιπ-
ποπόταμων, πολύ λίγα οστά μικρού σαρκοφάγου
(Genetta plesictoides) και μερικά οστά πουλιών κα-
θώς και ένας χαυλιόδοντας νάνου ελέφαντα.
Η ανασκαφή στην Αγία Νάπα δεν έχει τελειώσει
ακόμα και δεν μπορεί να ολοκληρωθεί σε σύντομο
χρονικό διάστημα λόγω του πλούσιου οστεοπαγούς
που παραμένει στον χώρο, αλλά και της χρονοβό-
ρας και δαπανηρής διαδικασίας για τη συντήρηση
και καταγραφή των οστών. Στην επόμενη ανασκαφή
του χώρου η ανασκαφική ομάδα θα προχωρήσει σε
μεγαλύτερο βάθος και οριζόντια, ούτως ώστε να δι-
ερευνηθούν οι συνθήκες συσσώρευσης του υλικού,
καθώς και η πιθανή παρουσία του ανθρώπου στον
χώρο αυτό. Παράλληλα, θα πρέπει να πραγματοποι-
ηθούν επιπρόσθετες απόλυτες ραδιοχρονολογήσεις
σε βαθύτερα ανασκαφικά επίπεδα, ώστε να συσχετι-
σθούν μαζί με τα αποτελέσματα των απόλυτων χρο-
νολογήσεων που έχουν ήδη γίνει σε δείγματα και μας
έδωσαν μια ηλικία 11.000 έως 13.500 χρόνων.
Επίσης, για να μπορέσουμε να συμπληρώσουμε το
ψηφιδωτό της ιστορίας των ζώων αυτών στην Κύ-
προ, χρειάζεται να γίνουν περαιτέρω συγκρίσεις με
ανάλογες πανίδες των ελληνικών νησιών (π.χ. της
Κρήτης) και να συλλεχθούν στοιχεία, που θα φω-
τίσουν περαιτέρω τις έρευνες. Τέτοια στοιχεία θα
δώσουν πολύτιμες πληροφορίες για τις περιβαλ-
λοντικές μεταβολές στην ανατολική Μεσόγειο κατά
τις τελευταίες παγκόσμιες διακυμάνσεις της θερ-
μοκρασίας μετά το θερμοκρασιακό ελάχιστο, πριν
από 18.000 χρόνια, όπου η στάθμη της θάλασσας
ήταν 120 μέτρα, περίπου, πιο χαμηλά από ότι εί-
ναι σήμερα. Σε αυτό το χρονικό διάστημα έζησαν,
σύμφωνα με τις μέχρι σήμερα ενδείξεις, οι νάνοι
ιπποπόταμοι της Αγίας Νάπας.
Δυστυχώς, από την πρώτη επίσκεψη στη θέση, το
2001, διαπιστώθηκε ότι τον χώρο είχαν ήδη επι-
σκεφθεί λαθρανασκαφείς, οι οποίοι συνέλεξαν υλι-
κό χωρίς την ενδεδειγμένη επιστημονική οδό με
απώτερο στόχο το οικονομικό όφελος. Η θέση αυτή
δυστυχώς έχει υποστεί ακόμη μία μεγάλη λαθρα-
νασκαφή πολύ πρόσφατα, μεταξύ του 2012-2014,
η οποία προκάλεσε τεράστια ζημιά στον χώρο, με
πάνω από πέντε κυβικά μέτρα διαταραγμένου υλι-
κού και χιλιάδες θρυμματισμένα οστά σκορπισμένα
στον χώρο. Η ζημιά που έγινε στη θέση είναι δυ-
στυχώς ανεπανόρθωτη και το θρυμματισμένο υλικό
δεν μπορεί πλέον να δώσει οποιαδήποτε πληρο-
φορία, η οποία χάθηκε για πάντα. Επανειλημμέ-
νως, έχει τονιστεί, ότι στη θέση αυτή δεν υπάρχει
κανένα στοιχείο που να συνδέει τον χώρο με άλλου
είδους αρχαιολογικά ευρήματα και είναι ντροπή να
καταστρέφεται από ασυνείδητους συλλέκτες, ίσως
ο πλουσιότερος χώρος με οστά νάνων ιπποπότα-
μων της Κύπρου.
