33
A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 1 7
/
T E Υ Χ Ο Σ 4 7 1
ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Η μεσογειακή φώκια (Monachus monachus) είναι το πιο σπάνιο είδος από τα 33 είδη φωκιών που υπάρχουν στον κόσμο.
Συγκαταλέγεται στην κόκκινη λίστα του IUCN (International Union for Conservation of Nature) με τα πιο απειλούμενα
είδη ως «κρισίμως κινδυνεύον» είδος και θεωρείται το υπ’ αριθμόν ένα απειλούμενο θαλάσσιο θηλαστικό στην Ευρώπη.
Ο πληθυσμός της στη Μεσόγειο ανέρχεται γύρω στα 600 άτομα, εκ των οποίων τα μισά ζουν στη θαλάσσια περιοχή της
Ελλάδας. Στην Κύπρο εκτιμάται πως υπάρχουν γύρω στα 7 - 10 άτομα.
Αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα είδη φώκιας στον κόσμο,
με μέγιστο μήκος γύρω στα 2,5 μέτρα, και ζυγίζει περίπου
300 κιλά. Τα ενήλικα αρσενικά είναι κατά μέσο όρο
ελαφρώς μεγαλύτερα από τα ενήλικα θηλυκά. Τα δύο φύλα
παρουσιάζουν διαφορές στον χρωματισμό του τριχώματός
της: Τα αρσενικά είναι σκούρα γκρι ή μαύρα με ευδιάκριτη
άσπρη κηλίδα στην κοιλιά, ενώ τα θηλυκά εμφανίζουν
χρωματισμούς από καφέ-μπεζ και γκρι-ασημί με πιο
ανοιχτόχρωμες κοιλιές. Το είδος μπορεί να ζήσει μέχρι τα
40 περίπου χρόνια.
Η φώκια Monachus monachus τρέφεται με ψάρια, όπως
μπαρμπούνια, συναγρίδες, γόπες και κέφαλοι, ενώ τα
χταπόδια αποτελούν ένα μεγάλο ποσοστό της διατροφής
της. Μπορεί να καταδυθεί σε βάθος μέχρι και 200
μέτρων, ενώ έχει την ικανότητα να καλύψει κολυμπώντας
μεγάλες αποστάσεις σε μικρό χρονικό διάστημα. T
ης
αρέσει η απομόνωση και η ησυχία και έχει ιδιαίτερη
προτίμηση στις βραχώδεις και δυσπρόσιτες ακτές και
τα θαλάσσια σπήλαια
. Αν και τον μεγαλύτερο χρόνο ζωής
της ζει στο θαλάσσιο περιβάλλον, χρησιμοποιεί τα χερσαία
ενδιαιτήματα τόσο για ανάπαυση όσο και για να γεννήσει
και να γαλουχήσει τα μικρά της. Ως εκ τούτου η ύπαρξη
τέτοιων χερσαίων ενδιαιτημάτων σε μια περιοχή θεωρείται
σημαντικός παράγοντας για την επιβίωση του είδους και
κατ’ επέκταση χρήζουν προστασίας.
Πρόγραμμα παρακολούθησης και έρευνες από το ΤΑΘΕ
Στην Κύπρο πραγματοποιήθηκαν τρία ερευνητικά
προγράμματα για εντοπισμό πιθανών χερσαίων
ενδιαιτημάτων της μεσογειακής φώκιας, καθώς και για
εντοπισμό ατόμων της. Οι έρευνες πραγματοποιήθηκαν
το 1997, 2005-2006 και το 2011-2012. Μέσω αυτών των
ερευνών καθώς και του αρχείου παρατηρήσεων (sighting
records), διαπιστώθηκε η ύπαρξη ενός μικρού αριθμού
(7-10) ατόμων φώκιας που εξακολουθούν να κατοικούν
στη θαλάσσια περιοχή του νησιού. Εξετάστηκε, επίσης,
και ένας αριθμός θαλάσσιων σπηλαίων για εντοπισμό
πιθανών ενδιαιτημάτων κατάλληλων για χρήση τους από τη
μεσογειακή φώκια. Σύμφωνα με τα ευρήματα, θαλάσσιες
σπηλιές που βρίσκονται στην περιοχή του Ακάμα και του
Κάβο Γκρέκο, οι οποίες ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000,
είναι πιθανόν να αποτελούν κατάλληλα ενδιαιτήματα για
Μελίνα Μάρκου
Λειτουργός Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών
Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών
Η μεσογειακή φώκια στην Κύπρο
τη φώκια. Επιπλέον, έγινε καταγραφή θαλάσσιων σπηλιών
στην περιοχή της Λεμεσού και της Ξυλοφάγου όπου
επιβεβαιώθηκε η παρουσία της.
Εκτός από τις έρευνες, το Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων
Ερευνών (ΤΑΘΕ) εφαρμόζει πρόγραμμα παρακολούθησης
από το 2011, με επισκέψεις σε θαλάσσιες σπηλιές,
σημειώνοντας την παρουσία/απουσία φώκιας, καθώς
και τυχόν σημάδια χρήσης της σπηλιάς από φώκιες (π.χ.
ίχνη, περιττώματα, χαρακτηριστική έντονη μυρωδιά κ.λπ.).
Επιπρόσθετα, στο ΤΑΘΕ τηρείται βάση δεδομένων στην
οποία σημειώνονται θεάσεις της φώκιας γύρω από το νησί.
Στο πλαίσιο εφαρμογής του προγράμματος παρακολούθησης
από το ΤΑΘΕ, διαπιστώθηκε ότι οι φώκιες συχνά εντοπίζονται
στην ευρύτερη περιοχή των θαλάσσιων σπηλιών. Το πιο
σημαντικό εύρημα είναι η επιβεβαίωση της αναπαραγωγής
της μεσογειακής φώκιας στην Κύπρο. Συγκεκριμένα, τον
Νοέμβριο του 2011, ένα νεογνό φώκιας, με εκτιμώμενη
ηλικία ενός μηνός, ανακαλύφθηκε σε μια από της θαλάσσιες
σπηλιές του νησιού. Αυτό αποτελεί πολύ σημαντικό εύρημα,
δεδομένου ότι τώρα έχουμε επιβεβαιώσει ότι αυτό το
άκρως απειλούμενο είδος χρησιμοποιεί τις θαλάσσιες
σπηλιές του νησιού, όχι μόνο για λόγους ανάπαυσης, αλλά
και για την αναπαραγωγή του.
Ως εκ τούτου, η προστασία
των ενδιαιτημάτων του είναι εξαιρετικά σημαντική για την
επιβίωση του είδους.
Απειλές για τη μεσογειακή φώκια στην Κύπρο
Οι σημαντικότερες απειλές για τη μεσογειακή φώκια στην
Κύπρο είναι οι ακόλουθες:
• Η απώλεια και η υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων της
• Η αστικοποίηση των γειτνιαζουσών περιοχών
• Τουριστικές πιέσεις λόγω διαφόρων θαλάσσιων
δραστηριοτήτων αναψυχής
• Η υπεραλίευση που οδηγεί στη μείωση της τροφής και
επηρεάζει αρνητικά το είδος
Σημειώνεται ότι στην Κύπρο δεν υπάρχει αναφορά για
οποιαδήποτε τυχαία παγίδευση φώκιας σε αλιευτικά
εργαλεία.
