18
•
ΑΓΡΟΤΗΣ
Ο καρκίνος της ελιάς
Στέλιος Σαμουήλ
Λειτουργός Γεωργίας
στο Tμήμα Γεωργίας
Ο
καρκίνος της ελιάς είναι βακτηριολογική ασθένεια αιτιολογίας η οποία προσβάλλει μόνο την ελιά (
Olea
europaea
). Είναι ευρέως διαδεδομένη σε όλες τις ελαιοκομικές περιοχές του κόσμου και ιδιαίτερα στις
μεσογειακές χώρες, στις οποίες οι κλιματικές συνθήκες ευνοούν την εξάπλωσή της. Στη χώρα μας είναι ευρέ-
ως διαδεδομένη η ντόπια ποικιλία ελιάς («κυπριακή»), η οποία ως παραδοσιακή καλλιέργεια διατηρείται συ-
νήθως σε μικρές φυτείες ή ως μεμονωμένα δέντρα, κυρίως σε μη αρδεύσιμη έκταση. Τα τελευταία χρόνια με
την αύξηση του ενδιαφέροντος για την ελαιοκαλλιέργεια εισήχθηκαν νέες ποικιλίες και εγκαταστάθηκαν νέες
μεγαλύτερες φυτείες σε αρδευόμενες εκτάσεις. Στην Κύπρο ο καρκίνος της ελιάς εντοπίζεται και αποτελεί
πρόβλημα σε περιοχές όπου καλλιεργούνται ευαίσθητες ποικιλίες όπως είναι η κορωνέικη και η μανζανίλο.
Συμπτωματολογία
Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας είναι η
δημιουργία όγκων (εξωγενών ογκωμάτων) στα σημεία
προσβολής ως αποτέλεσμα ορμονικών διαταραχών του
φυτού που προκαλούνται από το βακτήριο (εικόνα 1). Οι
όγκοι εμφανίζονται συνήθως σε σημεία του φυτού που
είναι ευάλωτα σε πληγές και επομένως επιδεκτικά στις
μολύνσεις, καθότι το βακτήριο εισέρχεται εντός του φυ-
τού μέσω πληγών, που προκαλούνται από ανθρώπινους
(π.χ. κλάδεμα, συγκομιδή κ.ά.) και φυσικούς παράγοντες
(δυνατοί άνεμοι, χαλάζι και παγετός). Οι όγκοι σχηματί-
ζονται κυρίως στα κλαδιά και στον κορμό και σπανιότερα
σε ρίζες και φύλλα (εικόνα 1). Παρουσιάζονται αρχικά
σαν μικρές διογκώσεις με ομαλή επιφάνεια, ενώ στη συ-
νέχεια αυξάνονται σε όγκο και αποκτούν ανώμαλη επι-
φάνεια. Σε ορισμένες ποικιλίες, τα συμπτώματα δυνατό
να εκδηλωθούν και στον καρπό με τη μορφή κηλίδων. Η
προσβολή από το ογκογόνο βακτήριο προκαλεί ξήρανση
βλαστών που οδηγεί άμεσα στη μείωση της παραγωγής,
ενώ επηρεάζει το μέγεθος και την ποιότητα του παραγό-
μενου ελαιόκαρπου. Εκτεταμένη προσβολή ή προσβολή
νεαρών δέντρων οδηγούν σε εξασθένηση των φυτών και
σπανιότερα στην ξήρανσή τους.
Παθογόνο αίτιο, βιολογικός κύκλος και επιδημιολογία
Η ασθένεια οφείλεται στο βακτήριο
Pseudomonas
savastanoi
pv.
savastanoi
. Το παθογόνο επιβιώνει εντός
των σχηματιζόμενων όγκων αλλά και ως επίφυτο σε κλα-
διά, φύλλα και καρπούς. Η αναπαραγωγή του μπορεί να
συμβαίνει καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά είναι πιο
εντατική κατά τις περιόδους που επικρατούν υγρές συν-
θήκες και βροχοπτώσεις. Κατά τη διάρκεια υγρών συν-
θηκών, τα σπόρια του βακτηρίου, είτε προέρχονται από
βακτηριακό εκχύλισμα που εκρέει από τους διαβρεγμέ-
νους όγκους ή από αυτά που βρίσκονται στην επιφά-
νεια των φυτικών ιστών, ενεργοποιούνται και προκαλούν
πρωτογενείς μολύνσεις (εικόνα 2). Με τη βοήθεια του
ανέμου και της βροχής τα σπόρια μεταφέρονται σε άλλα
σημεία του δέντρου ή σε γειτονικά δέντρα, τα οποία προ-
καλούν νέες μολύνσεις. Το μόλυσμα δύναται, επίσης, να
μεταφερθεί σε νέα δέντρα και φυτείες από μολυσμένα γε-
ωργικά εργαλεία και μηχανήματα. Σε μεγαλύτερες απο-
στάσεις, το βακτήριο μεταδίδεται, κυρίως, με μολυσμένο
πολλαπλασιαστικό υλικό.
Το βακτήριο εισέρχεται εντός των φυτικών ιστών μέσω
φυσικών ανοιγμάτων, τα οποία δημιουργούνται με την
πτώση των φύλλων, ανθέων ή καρπών ή μέσω πληγών
που προκύπτουν από φυσικά συμβάντα όπως παγετός
ή χαλάζι και μέσω πληγών οι οποίες προκύπτουν ως
αποτέλεσμα καλλιεργητικών πρακτικών, όπως κλάδεμα
και συγκομιδή του ελαιοκάρπου (εικόνα 2). Οι τομές κλα-
δέματος μένουν επιδεκτικές στη μόλυνση για τουλάχιστο
14 ημέρες ενώ οι ουλές από την πτώση των φύλλων, οι
οποίες αποτελούν και το συνηθέστερο σημείο εισόδου
του παθογόνου, διατηρούν την ευπάθειά τους στη μό-
λυνση μέχρι και μια βδομάδα. Ασθένειες, όπως το κυκλο-
κόνιο της ελιάς το οποίο σχετίζεται με την πρόωρη πτώ-
Εικόνα 1:
Όγκοι σε κλαδί και σε φύλλο ελιάς μετά από προσβολή από το βακτήριο Pseudomonas savastanoi
(πηγές: (Α) www. bgtechno.com και (Β)
/)
Α
Β
