ΑΓΡΟΤΗΣ
•
65
Η τέχνη της καλαθοπλεκτικής στην Κύπρο
μέχρι το 1960
Μαρία Αθανασίου
Επιθεωρητής Γεωργίας
στο Tμήμα Γεωργίας
Η
καλαθοπλεκτική αποτελεί μια πανάρχαια τέχνη, με τα παλαιότερα της ίχνη στον ελλαδικό χώρο,
να τοποθετούνται στον νεολιθικό οικισμό της Νέας Νικομήδειας Ημαθίας που χρονολογείται
στην 7η χιλιετία π.X. Σημαντικές ενδείξεις για την τέχνη της καλαθοπλεκτικής στην προϊστορική
Ελλάδα, απαντώνται στα αποτυπώματα ψάθας που σώζονται στην εξωτερική επιφάνεια της βάσης
των αγγείων και καμιά φορά στο σώμα τους. Τα αποτυπώματα αυτά πιθανόν να έγιναν όταν τα αγ-
γεία τοποθετήθηκαν πάνω σε ψάθες για να στεγνώσουν. Πιθανόν, επίσης, οι ψάθες να αποτελούσαν
τμήμα κάποιας μορφής πρώιμου τροχού, όπου οι αγγειοπλάστες έδιναν μορφή στο αγγείο πιέζοντας
τον πηλό πάνω του.
Στην Κύπρο η ύπαρξη της καλαθο-
πλεκτικής μαρτυρείται από τα ίχνη
από ψάθινα καλάθια που βρέθηκαν
στις στοές των μεταλλείων χαλκού
που χρονολογούνται πριν από την
3
η
χιλιετία π.X. και χρησίμευαν στη
μεταφορά του χαλκού στην επιφά-
νεια της γης.
Η ανάπτυξη της καλαθοπλεκτικής
στο νησί μας, σημειώθηκε σε περι-
οχές με αφθονία πρώτων υλών, με
κυριότερη την περιοχή της Πάφου
και τα χωριά Δρούσια, Ίνια, Αρό-
δες, Κάθηκας, Μεσόγη. Αναπτύ-
χθηκε, επίσης, στα παράκτια χωριά
Ακρωτήρι, Λιβάδια, Λιοπέτρι, τα
οποία διαθέτουν υφάλμυρα έλη. Η
τέχνη της καλαθοπλεκτικής ανα-
πτύχθηκε, επίσης, σε πεδινά χωριά
όπως τον Αστρομερίτη, το Μένικο,
τη Λακατάμια, τη Δευτερά, αλλά και
στις ορεινές περιοχές του Τροό-
δους, όπως Καμινάρια και Καμπιά,
καθώς και σε χωριά του Πενταδα-
κτύλου και της Καρπασίας.
Τα
καλάθια
χρησιμοποιούνταν για
τη μεταφορά φρούτων, λαχανικών
αλλά και άλλων αγροτικών προϊ-
όντων μικρού βάρους (εικόνα 1).
Κατασκευάζονταν σε χωριά της
Πάφου, της Λάρνακας και της Αμ-
μοχώστου από λωρίδες καλαμιού,
τα λεγόμενα λιμιά. Τα καλάμια κό-
βονταν από τους επαγγελματίες
καλαθοπλέκτες με ξινάρια, από
καλαμιώνες ιδιόκτητους ή ενοικια-
ζόμενους, μεταφέρονταν και καθα-
ρίζονταν. Ακολουθούσε η διαδικα-
σία του «φουσκώματος», βυθίζο-
νταν δηλαδή σε νερό για τριάντα
ημέρες, ώστε να αποκτήσουν την
απαραίτητη ευλυγισία. Τα λιμιά
μπλέκονταν σε σκελετό από λεπτά
κλαδιά, τα λεγόμενα βιτσιά, για να
είναι πιο ανθεκτική η βάση. Τα κλα-
διά αυτά προέρχονταν από φυτά
όπως η σχινιά, η αρκοτριμιθιά, η
συκαμιά, η ροδιά, η λυγαριά κ.ά.
Κόβονταν τους μήνες Σεπτέμβρη
και Οκτώβρη όταν το φεγγάρι ήταν
από δέκα μέχρι είκοσι ημερών.
Άλλος τύπος καλαθιού ήταν ο
φαρ-
τός
(εικόνα 2) κατασκευασμένος
ίσως από φύλλα φοινικόδεντρου,
ο οποίος χρησίμευε στη μεταφορά
μικρού βάρους γεωργικών προϊό-
ντων. Η εργασία άρχιζε με το πλέ-
ξιμο των ινών από το φυτικό υλικό
που χρησιμοποιούσαν. Αρχικά γι-
νόταν το μαλάκωμα του «φλου-
διού» και το πλέξιμο άρχιζε με την
κατασκευή λεπτών και μακριών
πλεξούδων που ονομάζονταν «κου-
φάδες». Ο τεχνίτης ένωνε τις πρώ-
τες σπείρες για τον σχηματισμό του
πάτου με σπάγκο, «ραφίδι», όπως
αλλιώς ονομαζόταν. Το υλικό που
χρησίμευε ως σπάγκος ήταν κατα-
σκευασμένο από όμοιο φυτικό υλι-
κό με το υπόλοιπο τμήμα.
Τα
κοφίνια
ήταν κατασκευασμένα
εξ ολοκλήρου από βιτσιά, δηλαδή
βέργες από θαμνώδη φυτά. Αν τα
βιτσιά ήταν πολύ σκληρά, δηλαδή
δεν ήταν φρέσκα και δεν μπορού-
σαν να λυγίσουν εύκολα, τα φού-
σκωναν για ορισμένο χρονικό δι-
άστημα ούτως ώστε να γίνουν πιο
ευλύγιστα και να μπορεί να γίνει το
πλέξιμο της κοφίνας. Χρησίμευαν
στη μεταφορά αγροτικών προϊό-
ντων και τα τοποθετούσαν πάνω
στα ζώα (εικόνα 3).
Τα
κοφινάρκα,
ένας άλλος τύπος
καλαθιού, ήταν κατασκευασμένα
από καλάμια και σε ορισμένα ση-
μεία υπήρχαν και βέργες κλαδιών
είτε από θάμνους είτε από δέντρα.
Χρησίμευαν για τη φύλαξη των
«βερκών» για σύλληψη θηραμά-
των, αλλά και για τη μεταφορά των
αγροτικών προϊόντων από το χω-
ράφι στην αγορά για την πώληση
τους (εικόνα 4). Τοποθετούνταν
πάνω στα ζώα ή κάποιες φορές τα
μετάφεραν και οι ίδιοι με τα χέρια
τους.
Τα
νεροκόφινα
ήταν τα καλάθια
που χρησιμοποιούσαν για να με-
ταφέρουν στάμνες νερού ή άλλων
υγρών (εικόνα 5). Οι
πανέρες
είναι
ένα άλλο είδος καλαθιού κατασκευ-
ασμένο από καλάμι, και χρησίμευ-
αν για τη μεταφορά μικρού βάρους
γεωργικών προϊόντων (εικόνα 6).
Οι
κακκουρκές
χρησίμευαν για
μεταφορά πουλερικών, ήταν κατα-
σκευασμένες από λιμία δηλαδή τις
λεπτές λωρίδες καλαμιού και διέθε-
ταν ένα ιδιαίτερα επίμηκες, σχεδόν
Εικόνα σελίδας 64:
Μαθητευόμενος καλαθάς σε εργαστήριο καλαθοπλεκτικής
