A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 1 7
/
T E Υ Χ Ο Σ 4 7 1
50
Η διαχείριση και διατήρηση μελισσοσμηνών με σκοπό την προσφορά στις ανάγκες επικονίασης και γονιμοποίησης
των καλλιεργούμενων φυτών και της αυτοφυούς χλωρίδας αποτελούν διαδικασίες απαραίτητες τόσο στην παραγωγή
γεωργοκτηνοτροφικών προϊόντων με την οποία καλύπτονται οι διατροφικές απαιτήσεις του ανθρώπου όσο και στη
διατήρηση, αναβάθμιση και εμπλουτισμό της βιοποικιλότητας καθώς και στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας και
γενικότερα του περιβάλλοντος.
Η σημασία των μελισσών και η οικονομική
αξία της επικονίασης στις διάφορες
καλλιέργειες
Με την επικονίαση εξασφαλίζεται η παραγωγή των
πλείστων γεωργικών προϊόντων αφού εκτιμάται ότι το
70% των σημαντικότερων καλλιεργειών παγκοσμίως
εξαρτώνται εξολοκλήρου ή σε μεγάλο βαθμό από
τα έντομα επικονιαστές, συνεισφέροντας περίπου
€153 δισεκατομμύρια στην παγκόσμια οικονομία και
καταλαμβάνοντας το 9% της γεωργικής παραγωγής (FAO
data). Η διατήρηση και ο εμπλουτισμός της αυτοφυούς
χλωρίδας, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του
φυσικού περιβάλλοντος, επίσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό
από τη διαδικασία της επικονίασης. Αναμφισβήτητα χωρίς
την επικονίαση το φυτικό βασίλειο θα ήταν φτωχότερο, αφού
αρκετά σημαντικά είδη των καλλιεργούμενων φυτών και
της αυτοφυούς χλωρίδας δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν.
Η μειωμένη βλαστικότητα της αυτοφυούς χλωρίδας λόγω
ανεπαρκούς επικονίασης και συνεπώς γονιμοποίησης των
ανθέων θα είχε αλυσιδωτές επιδράσεις στο περιβάλλον
και στα οικοσυστήματα, επιφέροντας αρνητικές επιπτώσεις
στη διατήρηση και εξέλιξη της βιοποικιλότητας της πανίδας
και μικροπανίδας, στη δομή και σύσταση του εδάφους
(διάβρωση, οργανικά θρεπτικά στοιχεία), στη ρύπανση της
ατμόσφαιρας κ.ά.
Επισημαίνεται ότι διάφορα έντομα διαδραματίζουν
ρόλο επικονιαστών στην Ευρώπη όπως οι μέλισσες, οι
πεταλούδες, τα σκαθάρια και άλλα έντομα (Free, 1993). Απ’
όλα τα έντομα επικονιαστές, όμως, μεγαλύτερη σημασία
δόθηκε στη μέλισσα καθώς θεωρείται ο κυριότερος
επικονιαστής. Σύμφωνα με τους Bornek & Bricout (1984)
και Bornek & Merle (1989), οι μέλισσες είναι υπεύθυνες
για την επικονίαση περίπου του 85% των καλλιεργειών στην
επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ίδιοι συγγραφείς
συμπεραίνουν ότι η επικονίαση του 65% των φυτών, που
είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της άγριας πανίδας,
εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις μέλισσες.
Ηβιοποικιλότητακαιοπληθυσμόςτωνεντόμωνεπικονιαστών
και κυρίως της μέλισσας παρουσιάζουν σημαντική μείωση,
η οποία σχετίζεται με διάφορους παράγοντες όπως
ο παρασιτισμός τους από επιζήμιους οργανισμούς, η
εκδήλωση ασθενειών, η κλιματική αλλαγή και η ανθρώπινη
δραστηριότητα (π.χ. χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων,
καταστροφή μελισσοχλωρίδας). Εκτιμάται ότι το 75%
των ειδών εντόμων επικονιαστών μειώθηκε κατά 33%
την τελευταία δεκαετία (Stathers, 2014). Ο πληθυσμός
των μελισσών εκφραζόμενος σε αριθμό κυψελών έχει
μειωθεί κατά 60% στη Βόρεια Αμερική από το 1960 μέχρι
το 2009 και κατά 15 - 35% στην Ευρώπη από το 1985 μέχρι
2005 (Stathers, 2014). Πρόσθετα των προαναφερόμενων
αντίξοων συνθηκών επιβίωσης της μέλισσας, πρόσφατη
μελέτη που εκπονήθηκε κατά την περίοδο 2011-13 από το
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κατέδειξε ότι η
έντονη παρουσία και παραμονή των μελισσοφάγων (Merops
apiaster) κατά τη φθινοπωρινή περίοδο στην Κύπρο
προκαλεί σημαντικές ζημιές στον τομέα της μελισσοκομίας.
Από τη μελέτη αυτή διαφάνηκε ότι στην παρουσία των
μελισσοφάγων, οι μέλισσες δεν πραγματοποιούν πτήσεις
για να συλλέξουν τροφή και νερό που είναι απαραίτητα για
την επιβίωσή τους, με αποτέλεσμα να καταπονούνται και να
παρουσιάζουν σημαντικές απώλειες, που σε συνδυασμό με
άλλους ανασταλτικούς παράγοντες, μπορεί να οδηγήσουν
ακόμη και στην κατάρρευση του μελισσιού.
ΟΟργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (Food and Agriculture
Organization - FAO) εκτιμά ότι η παγκόσμια οικονομική
αξία που επιτυγχάνεται από την επικονίαση βάσει στοιχείων
του 2005, φθάνει τα €153 δισεκατομμύρια. Το ποσό
αυτό περιορίζεται στη γεωργική παραγωγή προϊόντων
ανθρώπινης κατανάλωσης, χωρίς να συνυπολογίζεται η
οικονομική προσφορά της επικονίασης που προσφέρεται
σε άλλους τομείς της γεωργίας (π.χ. παραγωγή σπόρων
προς σπορά, κτηνοτροφία) και ευρύτερα στην κοινωνία.
Στην Κύπρο, η οικονομική αξία της επικονίασης από έντομα
επικονιαστές για 32 σημαντικές καλλιέργειες υπολογίζεται
στο ποσό των €37.209.052 για το καλλιεργητικό έτος 2011-
2012 και αντιστοιχεί στο 18% της αξίας παραγωγής τους, που
ανέρχεται στα €201.897.950 (Πίνακες 1, 2).
Λαμβάνοντας υπόψη τη σημαντική συνεισφορά που επιτελεί
η μέλισσα στην επικονίαση αλλά και τη σπουδαιότητα της
διαδικασίας αυτής στην παραγωγή τροφής και στη διατήρηση
και αναβάθμιση του περιβάλλοντος, και συνυπολογίζοντας
τις δύσκολες συνθήκες επιβίωσής της, αποτελεί επιτακτική
ανάγκη η παροχή κινήτρων για την προστασία της μέλισσας
και διατήρηση της άσκησης της μελισσοκομίας.
ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΑ ΝΕΑ
Χριστάκης Τοφαρή
Γιώργος Νεοφύτου
Έλενα Χριστοφόρου
Επαμεινώντας Γιαννουρή
Τμήμα Γεωργίας
