Στερατζιά -
Styrax officinalis
L.
Δέντρο της Χρονιάς 2018
Η Στερατζιά
(Styrax officinalis)
ανήκει στην οικογένεια
Styracaceae. Η οικογένεια περιλαμβάνει 11 γένη και
180 είδη που έχουν εξάπλωση κυρίως στην ανατολική
Ασία και στην Αμερική. Περιλαμβάνει φυτά ρητινοφόρα,
αρωματικά, φαρμακευτικά και κοσμητικά. Στην Κύπρο και
γενικότερα στη Μεσόγειο αντιπροσωπεύεται με ένα μόνο
είδος, το
Styrax officinalis
.
Το φυτό είναι φυλλοβόλος θάμνος ή μικρό δέντρο, ύψους
2-6 m, με ανοικτή κόμη και τεφροκαστανό φλοιό. Φύλλα
κατ’ εναλλαγή απλά, πλατειά ωοειδή έως υποκυκλικά,
3-5 x 2-5 cm λειόχειλα, ανοιχτοπράσινα ή ωχροπράσινα,
ελαφρώς τριχωτά στην πάνωεπιφάνεια με μίσχο 2-7mm. Τα
άνθη φύονται σε επάκριους βότρεις, ανά 2-7, είναι λευκά,
εύοσμα, με στεφάνη με κοντό σωλήνα και 5-7 λοβούς
και 10-14 στήμονες. Ανθίζει τον Μάρτιο μέχρι τον Ιούνιο.
Ο καρπός είναι σφαιρική δρύπη (στερακόμηλο), διαμέτρου
1-1,5 cm με 1-2 στιλπνά, καστανά, λιθώδη σπέρματα που
ωριμάζουν τον Αύγουστο μέχρι τον Νοέμβριο.
Η Στερατζιά είναι ιθαγενές είδος της Κύπρου, που απαντά
σποραδικά σε πολλές περιοχές όπως ο Ακάμας, η Λαόνα, ο
Άγιος Νεόφυτος, η Λυσός, η Δρύμου, η Παναγιά, το δάσος
Πάφου, η Σαλαμιού, τα δάση Τροόδους, Αδελφοί, Λεμεσού,
Μαχαιρά, Σταυροβουνίου, η οροσειρά Πενταδακτύλου
και η Καρπασία σε υψόμετρο 0 - 1300 m. Επίσης,
εξαπλώνεται και στις άλλες παραμεσόγειες χώρες από τη
Γαλλία μέχρι την Παλαιστίνη. Συμμετέχει σε διάφορους
τύπους οικοτόπων όπως: 5330 Θερμο-Μεσογειακοί και
προερημικοί θαμνώνες, 9290 δάση κυπαρίσσου, 92C0
παρόχθια δάση ανατολικής πλατάνου, 9320 δάση ελιάς και
χαρουπιάς, 9390 Θαμνώνες λατζιάς, 9540 δάση τραχείας
πεύκης και ως συνοδό είδος στον τύπο οικοτόπου 93ΑΟ
Δασικές συστάδες της Δρυός,
Quercus infectoria
, μαζί
με τρεμιθιά, σφένδαμνο, περνιά, αρκολουβιά, μοσφιλιά,
αντζουλλόβατο κ.ά.
Χρήσεις
Είναι είδος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως
καλλωπιστικό. Στην αρχιτεκτονική τοπίου αποτελεί ένα
δέντρο που προσφέρει χρώμα και σχήμα στον χώρο όπου
θα φυτευτεί. Ιδιαίτερα την άνοιξη τα χρώματα των φύλλων
και τα πολυάριθμα εύοσμα λουλούδια της προσδίδουν στη
στερατζιά κοσμητική αξία. Το ξύλο της στερατζιάς είναι
σκληρό και βαρύ, και στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκε
πολύ για την κατασκευή βεργών από τους αγρότες. Για τις
στυράκινες βουκέντρες λέγεται χαρακτηριστικά η εξής
παροιμία: «Το ζευκάριν το καλόν, θέλει τζιαι ζευκαλάτην,
Θέλει τζιαι βέρκαν στερατζιάν τζιαι παχουλλήν αγάπην»
.
Σύμφωνα με αναφορές οι καρποί της κοπανισμένοι έδιναν
πολτό, γνωστό ως «τσούννα», που χρησιμοποιείτο ως
ναρκωτικό για σύλληψη των χελιών στους ποταμούς της
Μαραθάσας του Λιβαδιού στο δάσος Πάφου και αλλού.
Επίσης, οι καρποί κοπανισμένοι χρησιμοποιούντο για την
καταπολέμηση των φθειρών της κεφαλής. Σύμφωνα με
τον Γεννάδιο από τη στερατζιά έβγαζαν αρωματική ρητίνη,
την ονομαζόμενη στερακόπισσα, η οποία εκκρίνεται
ύστερα από χάραξη του φλοιού ή μετά από πληγή που
προκαλείται από κάποια έντομα ή με άλλο φυσικό τρόπο,
και την χρησιμοποιούσαν για τον αρωματισμό και πιθανόν
την προφύλαξη του ρουχισμού από επιβλαβή έντομα. Στην
κινεζική ιατρική η ρητίνη του δέντρου χρησιμοποιείται
ως τονωτικό του κυκλοφοριακού συστήματος και στην
αρωματοθεραπεία ως ηρεμιστικό. Οι μοναχοί του Αγίου
Όρους και άλλων μοναστηριών της Ελλάδας χρησιμοποιούν
τη ρητίνη του στύρακα για την παρασκευή άριστης
ποιότητας λιβανιού.
Πολλαπλασιασμός
Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και χρειάζεται δύο χρόνια
για να αποκτήσει το κατάλληλο μέγεθος για μεταφύτευση.
Η φυτρωτική ικανότητα των σπερμάτων της είναι 75%
περίπου. Διατίθεται στο φυτώριο του Τμήματος Δασών, στα
Πλατάνια.
Προστασία και διαχείριση
Η Στερατζιά είναι σχετικά κοινό είδος σε αρκετές περιοχές
του νησιού μας. Όπως αναφέρεται και πιο πάνω, αποτελεί
συνοδό είδος σε αρκετούς τύπους οικοτόπων. Σημαντικό
μέρος των εκτάσεων που καλύπτουν οι οικότοποι αυτοί
έχει συμπεριληφθεί στο Δίκτυο Natura 2000 και η Κύπρος
λαμβάνει όλα τα απαραίτητα διαχειριστικά και άλλα μέτρα
για να τους διατηρεί σε ευνοϊκή κατάσταση διατήρησης
(favorable conservation status).
Στον τόπο μας υπάρχουν μερικά αιωνόβια δένδρα
στερατζιάς μεγάλων διαστάσεων και ηλικίας, όπως η
στερατζιά της Παναγίας της Σαλαμιώτισσας, με περιφέρεια
κορμού 1,95 m, ύψος 8m και ηλικία πέραν των 170 χρόνων.
Το δέντρο αυτό έχει κηρυχθεί προστατευόμενο στις 30
Ιανουαρίου 2004 με τον Περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας
Νόμο, Διάταγμα Προστασίας Δέντρων δυνάμει του άρθρου
39 (1). Συντηρείται και προστατεύεται από το Τμήμα Δασών.
Σημειώνεται ότι για την υλοτομία στερατζιάς απαιτείται
άδεια από το Τμήμα Δασών όταν η έμφλοια διάμετρος
του κορμού σε ύψος 130 cm πάνω από το έδαφος είναι
μεγαλύτερη από 15 cm.
Τάκης Παπαχριστοφόρου
Πρώτος Δασικός Λειτουργός
Τμήμα Δασών
A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 1 7
/
T E Υ Χ Ο Σ 4 7 2
52
ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΦΥΤΑ
