30
•
ΑΓΡΟΤΗΣ
Επιπτώσεις στις μέλισσες
Το φθινόπωρο οι μελισσοφάγοι συναθροίζονται σε
περιοχές όπου υπάρχουν μελισσοκομεία σε μεγάλο
αριθμό και δημιουργούν μεγάλα προβλήματα στα με-
λίσσια. Τα πουλιά παρουσιάζουν χαρακτηριστική συ-
μπεριφορά όταν θηρεύουν την τροφή τους, η οποία
το φθινόπωρο αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από
μέλισσες. Σε πρώτη φάση παραμένουν μακριά από
το μελισσοκομείο, στα περάσματα των συλλεκτριών
μελισσών και τρώνε κάθε συλλέκτρια μέλισσα που
επιστρέφει στη φωλιά της από τη συλλογή. Αυτό έχει
ως αποτέλεσμα να μειώνεται σταδιακά ο αριθμός των
εργατριών μελισσών που επιστρέφουν στην κυψέλη
τους. Οι οικιακές μέλισσες, με λιγότερες συλλέκτρι-
ες να επιστρέφουν, δεν ενθαρρύνονται να βγουν για
συλλογή (δεν υπάρχουν χοροί στην κυψέλη), μέχρι
που σταματά εντελώς η πτήση τους. Όπως φαίνεται
στον Πίνακα 2 η παρουσία των πουλιών στο μελισ-
σοκομείο έχει ως αποτέλεσμα την παντελή διακοπή
της πτήσης των μελισσών. Είναι χαρακτηριστικό ότι
στο ένα λεπτό παρατήρησης δέκα μελισσιών το 2011,
μόνο μια μέλισσα θεάθηκε να βγαίνει από την κυψέ-
λη της και μια να επιστρέφει. Παρόμοιο φαινόμενο
παρατηρήθηκε και σε αντίστοιχη παρατήρηση κατά
το 2013.
Είκοσι με τριάντα λεπτά μετά την απομάκρυνση των
μελισσοφάγων παρατηρούνται φυσιολογικές πτήσεις
των μελισσών προς συλλογή τροφών και επιστροφή
στην κυψέλη. Η αποτροπή των πτήσεων λόγω των
μελισσοφάγων είναι εμφανής και σε παρατηρήσεις
στις πηγές νερού. Παρουσία μελισσοφάγων κατα-
γράφτηκαν τέσσερις μέλισσες σε έξι ποτίστρες νερού,
ενώ 15 λεπτά μετά την εκδίωξη των πουλιών, ο αριθ-
μός των μελισσών στις ποτίστρες ανέβηκε στις 285
και 30 λεπτά αργότερα στις 851.
Όταν οι μέλισσες ακινητοποιηθούν στις κυψέλες τους οι
μελισσοφάγοι πλησιάζουν τα μελισσοκομεία και εφορ-
μούν πλέον σε όποια μέλισσα προσπαθήσει να πετάξει
για συλλογή τροφής ή νερού. Πιθανόν να υπάρχουν και
άλλες αιτίες που περιορίζουν τις μέλισσες στην κυψέλη
τους. Οι αιτίες αυτές παραμένουν άγνωστες καθόσον
οι μέλισσες δεν περιορίστηκαν στην κυψέλη τους όταν
πραγματοποιήθηκε αναπαραγωγή κραυγών μελισσοφά-
γων από ηχομιμητικές συσκευές ή όταν χρησιμοποιήθη-
κε ως δόλωμα ομοίωμα μελισσοφάγου. Ο περιορισμός
των μελισσών στην κυψέλη παρατηρήθηκε και σε μα-
κεδονικές μέλισσες που μεταφέρθηκαν για τον σκοπό
του πειράματος στην Κύπρο αποδεικνύοντας έτσι ότι η
συγκεκριμένη συμπεριφορά των μελισσών είναι έμφυτη.
Ο εγκλωβισμός των μελισσών στην κυψέλη έχει ως
αποτέλεσμα να περιορίζεται η ωοτοκία της βασίλισ-
σας, να μειώνεται ο γόνος και να συρρικνώνεται ο
πληθυσμός (Σχεδιάγραμμα 1). Η εσωτερική θερμο-
κρασία της κυψέλης ανεβαίνει και αυτό οφείλεται,
αφενός στην αδυναμία των μελισσών να συλλέξουν
νερό και αφετέρου στην καταπόνηση (στρες) που δέ-
χονται (Σχεδιαγράμματα 2&3). Η καταπόνηση αυτή
δημιουργεί με τη σειρά της προδιάθεση για ασθένει-
ες όπως η ασκοσφαίρωση, η νοσεμίαση και οι ση-
ψιγονίες. Υπό τις συνθήκες αυτές, και αδυνατώντας
να αντικαταστήσουν τον γερασμένο τους πληθυσμό,
εισέρχονται στον χειμώνα με αποτέλεσμα να παρατη-
ρούνται απώλειες μέχρι και 20%.
Η μέλισσα της Κύπρου έχει προσαρμοστεί στις τοπικές
συνθήκες του νησιού με την πάροδο του χρόνου, γεγο-
νός που της επιτρέπει να επιβιώσει και στους μελισσο-
κόμους να την εκμεταλλεύονται. Ένα από τα χαρακτη-
ριστικά προσαρμογής που την διακρίνει είναι ο τρόπος
που αναπτύσσεται στη διάρκεια του έτους. Λόγω του
ήπιου χειμώνα, οι μέλισσες ξεκινούν την εκτροφή γόνου
και τον πολλαπλασιασμό τους από το τέλος Ιανουαρί-
ου και φτάνουν στην πλήρη τους ανάπτυξη τον Μάιο.
Παράλληλα με την εκτροφή γόνου αναπτύσσεται και ο
πληθυσμός των μελισσών. Η περίοδος Μαρτίου-Μαΐου
είναι η πλέον παραγωγική και δίνει στους μελισσοκό-
μους την ανοιξιάτικη σοδειά.
Από τον μήνα Ιούνιο ξεκινά η μείωση του γόνου και του
πληθυσμού και ολοκληρώνεται τον Αύγουστο, οπότε ο
γόνος σχεδόν μηδενίζεται και ο πληθυσμός φθάνει στο
μικρότερο μέγεθός του. Οι μήνες αυτοί συμπίπτουν με
την ανθοφορία του θυμαριού η οποία ασφαλώς βοη-
θά στο να κρατηθούν τα μελίσσια. Η ανθοφορία αυτή,
όμως, είναι επισφαλής και οι υψηλές θερμοκρασίες του
Ιουλίου συχνά σταματούν τη νεκταροέκκριση. Μετά
τον τρύγο του θυμαρίσιου μελιού, οι πληθυσμοί συρ-
ρικνώνονται ακόμα περισσότερο, οι ανθοφορίες έχουν
σταματήσει, τα μελίσσια γενικά καταπονούνται και εμ-
φανίζονται ασθένειες όπως η αμερικανική σηψιγονία,
η ασκοσφαίρωση και η βαρροάτωση. Η κατάσταση
αυτή θα είχε εξαιρετικά αρνητικά αποτελέσματα για την
κυπριακή μελισσοκομία εάν δεν υπήρχε η φθινοπωρι-
νή ανθοφορία φυτών όπως τα άγρια σπαράγγια κοιν.
αγρέλια (
Αsparagus officinalis
), ο μάραθος (
Foeniculum
vulgare
), η ακονιζιά (
Inula
sp), η σκυλοκρεμμύδα κοιν.
μουσκούνι (
Urginea maritina
), η χαρουπιά (
Ceratonia
siliqua
) και η ιδιαίτερα η αγριοχαρουπά, o κεφαλάγκαν-
θος κοιν. σαρακινός (
Εchinops spinosum
), τα χρυστά-
γκαθα (
Gardamus
sp), το ηλι-
οτρόπιο κοιν. κατσουνόχορτο
(
Heliotropium europaeum
), η
μεσπιλιά (
Eriobotrya japonica
)
και άλλα. Τα φυτά αυτά βοη-
θούν ώστε να αυξηθεί σημαντι-
κά η ωοτοκία της βασίλισσας
τους μήνες Σεπτέμβριο-Οκτώ-
βριο και ουσιαστικά να υπάρ-
Πίνακας 2.
Σύνολο μελισσών που επέστρεφαν ή αναχωρούσαν σε ένα λεπτό (σε κάθε
μελίσσι έγιναν τρεις μετρήσεις από τρία άτομα, η κάθε μέτρηση διαρκούσε ένα λεπτό).
Μελισσοκομικά Νέα
