A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 1 7
/
T E Υ Χ Ο Σ 4 7 0
47
Ιτιά - White willow
Η Ιτιά ή Αδκιά (Salix alba) ανήκει στην οικογένεια
Σαλικίδες (Salicaceae). Το γένος περιλαμβάνει 300 είδη
περίπου, με εξάπλωση στη βόρεια και εύκρατη ζώνη.
Στην Ευρώπη υπάρχουν περίπου 70 είδη. Πολλά από αυτά
αξιοποιούνται ως κοσμητικά καθώς και για την παραγωγή
ξυλείας. Στην Κύπρο αντιπροσωπεύεται με δύο είδη, τη
Λευκή Ιτιά (Salix alba) η οποία είναι ιθαγενές είδος και την
Ιτιά την κλαίουσα ή βαβυλωνική (Salix babylonica) η οποία
είναι ξενικό είδος για τον τόπο μας.
Περιγραφή
Το όνομα της Ιτιάς (Salix) προέρχεται από τις κελτικές
λέξεις «sal», που σημαίνει κοντά, και «lis», που σημαίνει
νερό, επειδή ευδοκιμεί ιδιαίτερα σε υγρά εδάφη, κοντά
στις όχθες ποταμών, ρυακιών και λιμνών.
Είναι δίοικο φυλλοβόλο δέντρο που φθάνει σε ύψος μέχρι
30m, με φλοιό τεφροκαστανό και φολιδωτό ξηρόφλοιο.
Η κόμη του είναι στενά πυραμιδωτή ή πλατιά απλωτή.
Οι νεαροί κλαδίσκοι στην αρχή είναι τριχωτοί, αργότερα
γυαλιστεροί και καστανοί. Τα φύλλα φύονται κατ’
εναλλαγή, είναι στενά, λογχοειδή, επιμήκη 6-10 x 1-3 cm,
οξυκόρυφα, με σφηνοειδή βάση, λεπτά και πριονωτά.
Τα νεαρά φύλλα στην αρχή είναι καλυμμένα με μεταξοειδές
πιεσμένο τρίχωμα, και αργότερα γυμνά στην πάνω πλευρά
και με μεταξοειδές τρίχωμα στην κάτω. Ο μίσχος έχει
μήκος 5-8 mm, χωρίς αδένες. Τα άνθη είναι μονογενή. Οι
αρσενικοί και θηλυκοί ίουλοι εμφανίζονται ταυτόχρονα με
τα φύλλα, είναι ημιόρθιοι ή απλωτοί, πρασινοκίτρινοι με
λειόχειλα βράκτια. Ανθίζει από τον Φεβρουάριο μέχρι τον
Απρίλιο. Ο καρπός που παράγει είναι κάψα μήκους μέχρι
7 περίπου χιλιοστά και ωριμάζει από τον Μάιο μέχρι τον
Ιούνιο.
Εξάπλωση - Ενδιαίτημα
Η Ιτιά είναι ιθαγενές είδος της Κύπρου, αλλά όχι πολύ
κοινό. Ευδοκιμεί σε υγρές θέσεις, κατά μήκος ρυακιών
και ποταμών σε αρκετές περιοχές του νησιού όπως η
Πάφος, η οροσειρά του Τροόδους, το Καπηλειό, ο Άγιος
Αμβρόσιος Κερύνειας και η Καρπασία, σε υψόμετρο από
0 έως 1400 m. Παγκοσμίως η γεωγραφική της εξάπλωση
εκτείνεται από την Ευρώπη και τις μεσογειακές χώρες
μέχρι την Κεντρική Ασία.
Η Ιτιά είναι το χαρακτηριστικό και κυρίαρχο είδος του
τύπου οικοτόπου 92Α0 Δάση - στοές με Salix alba και
Populus alba που περιλαμβάνεται στο Παράρτημα Ι της
Οδηγίας των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ). Ο οικότοπος αυτός
έχει καταγραφεί σε ορισμένες περιοχές της Πάφου και της
Λεμεσού, ενώ οι πιο σημαντικές συστάδες, πάντοτε μικρής
έκτασης, βρίσκονται στις περιοχές Natura 2000 Κοιλάδα
Διαρίζου, Επισκοπή Μωρού Νερού και Δρύμου, ενώ
συστάδες με μεγάλα δέντρα υπάρχουν και στο ανώτερο
τμήμα του ποταμού Λιμνάτη.
Ιστορικά στοιχεία
Για την Ιτιά γίνεται αναφορά από διάφορους αρχαίους
συγγραφείς όπως ο Θεόφραστος (370-287 π.Χ.), ο οποίος
κάνει ιδιαίτερη μνεία στις φαρμακευτικές ιδιότητές της και
ιδιαίτερα στον φλοιό από τον οποίο βγαίνει η φαρμακευτική
Τάκης Παπαχριστοφόρου
Ανώτερος Δασικός Λειτουργός
στο Τμήμα Δασών
Ιτιά: Δέντρο της χρονιάς 2017
ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΦΥΤΑ
ουσία σαλικίνη. Ο Θεόφραστος αναφέρει, επίσης, ότι η Ιτιά
χρησιμοποιείτο για την κατασκευή ασπίδων, κανίστρων
και άλλων ειδών. Κατά τον Ηρόδοτο (485-421/415 π.Χ.) οι
Αρμένιοι κατασκεύαζαν από το ξύλο της τους «νομείς» (τα
στραβόξυλα) των πλοίων. Ο Διοσκουρίδης (40-90 μ.Χ.),
φαρμακολόγος και βοτανολόγος της αρχαιότητας, γράφει,
μεταξύ άλλων, ότι η Ιτιά είναι δέντρο γνωστό του οποίου ο
καρπός, τα φύλλα και ο φλοιός έχουν στυπτική δράση.
Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης (460-377 π.Χ.) είχε
παρασκευάσει χυμό από τη φλούδα της Ιτιάς ως φάρμακο
για τον πυρετό, τον σωματικό πόνο και την κούραση. Το
δραστικό συστατικό αυτού του χυμού, το οποίο στην ουσία
είναι παυσίπονο, είναι το γνωστό σήμερα σαλικυλικό οξύ,
βασικό συστατικό στοιχείο της ασπιρίνης.
Υπάρχουν πολλές λαϊκές παραδόσεις και μύθοι γύρω από
την Ιτιά, ενώ είναι στενά συνδεδεμένη και με την ελληνική
μυθολογία. Οι αρχαίοι Έλληνες την θεωρούσαν σύμβολο
γονιμότητας. Η Ιτιά ήταν, επίσης, αφιερωμένη στους ποιητές
γιατί ο ήχος του άνεμου καθώς περνούσε μέσα από τα
κλαδιά της λέγεται ότι είχε ισχυρή επίδραση στο μυαλό με
αποτέλεσμα την έμπνευση.
Χρήσεις
Είναι είδος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως
καλλωπιστικό. Στην αρχιτεκτονική τοπίου αποτελεί
δέντρο που προσφέρει χρώμα και σχήμα στον χώρο που
θα φυτευτεί. Ιδιαίτερα το φθινόπωρο και την άνοιξη, τα
χρώματα των φύλλων και τα καστανά κλαδιά προσδίδουν
στην Ιτιά κοσμητική αξία.
Το ξύλο της είναι λευκό, μαλακό και ελαφρύ, αλλά επίσης
ανθεκτικό και ελαστικό. Κατασκευάζονται με αυτό λαβές
εργαλείων, κιβώτια μεταφορών και μπαστούνια του κρίκετ.
Γενικά είναι πολύ χρήσιμο στη λεπτοξυλουργική, την
ξυλογλυπτική και την καλαθοπλεκτική. Χρησιμοποιείται,
επίσης, στον έλεγχο της διάβρωσης του εδάφους, τη
βιοαποκατάσταση, την παραγωγή αυξινών για μοσχεύματα,
την κατασκευή φρακτών και επίπλων, καθώς και για την
παρασκευή χαρτοπολτού και ινών.
Πολλαπλασιασμός
Κυρίως πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα. Ο πολλαπλα-
σιασμός με σπόρους γίνεται με αρκετή δυσκολία, καθώς
η φυτρωτική τους ικανότητα είναι περιορισμένη (γύρω
στο 25%). Το είδος χρειάζεται 2-3 χρόνια για να αποκτήσει
διαστάσεις ώστε να μπορεί να φυτευτεί. Φυτά ιτιάς
διατίθενται στο φυτώριο του Τμήματος Δασών στα Πλατάνια.
Προστασία και διαχείριση
Η Ιτιά είναι σχετικά κοινό είδος σε κάποιους ποταμούς και
ρυάκια. Αποτελεί το χαρακτηριστικό και κυρίαρχο είδος
του τύπου οικοτόπου 92A0 Δάση - στοές με Salix alba και
Populus alba, και βασικό συστατικό στοιχείο του τύπου
οικοτόπου 92C0 Παρόχθια Δάση με Πλάτανο (Platanus
orientalis).
Σημαντικό μέρος των εκτάσεων που καλύπτει ο οικότοπος
έχει συμπεριληφθεί στο Δίκτυο Natura 2000 και η Κύπρος
λαμβάνει όλα τα απαραίτητα διαχειριστικά και άλλα μέτρα
για να τον διατηρεί σε ευνοϊκή κατάσταση διατήρησης.
