A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 1 8
/
T E Υ Χ Ο Σ 4 7 3
49
Τη βάση της αγροτικής οικονομίας στο παρελθόν
συγκροτούσαν μικρές παραγωγικές μονάδες οικογενειακού
χαρακτήρα. Σε αυτές ακριβώς τις ομάδες ανήκε και
το μεγαλύτερο μέρος των αξιοποιήσιμων εδαφών της
Κύπρου, με τη διαφορά ότι οι ιδιοκτησίες ήταν, συνήθως,
αρκετά περιορισμένες λόγω της συνεχούς κατάτμησης
που επέφερε ο διαμερισμός αυτών μεταξύ των απογόνων.
Η ανάπτυξη, βέβαια, ενός αγροτικού οικονομικού
μοντέλου στηριζόμενου στην τάξη των μικροκαλλιεργητών
δημιουργούσε συχνά κλίμα αστάθειας, που οφειλόταν στην
εξάρτηση της παραγωγής από διαφορετικούς εξωγενείς
παράγοντες όπως η ανομβρία ή οι επιδρομές της ακρίδας
αλλά και στην αδυναμία διάθεσης κεφαλαίων για την
αντιμετώπιση των προβλημάτων συνολικά.
Ο δεύτερος τύπος ιδιοκτησίας που συναντάται έως τις
αρχές του 20ού αιώνα και αποτελεί κατάλοιπο των δομών
της φεουδαρχικής κοινωνίας είναι οι αγρεπαύλεις ή
τσιφλίκια (μεγάλες εκτάσεις γης συνήθως σε αρδευόμενες
περιοχές), που παραδοσιακά ανήκαν σε συγκεκριμένες
οικογένειες και συνδέονταν με την καλλιέργεια
προσοδοφόρων ειδών. Εκτός από το «δεσποτικό», την
εκμετάλλευση του οποίου διατηρούσε ο γαιοκτήμονας, οι
υπόλοιπες εκτάσεις παραχωρούνταν με συνεταιριστικές
συμφωνίες σε μικροκαλλιεργητές ή ακτήμονες αγρότες. Οι
πράξεις πραγματοποιούνταν υπό το ιδιότυπο καθεστώς των
«πομισαρκών», που όριζαν τον διαμοιρασμό της παραγωγής
μεταξύ του ιδιοκτήτη και του μισθωτή, με την προϋπόθεση
ότι ο μεν πρώτος θα κάλυπτε τα έξοδα της σποράς, ενώ ο
δεύτερος θα προσέφερε την εργασία και τα υποζύγια.
Ένας τρίτος κάτοχος αξιοποιήσιμων εδαφών ήταν η
ελληνορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου, στην οποία είχαν
παραχωρηθεί εκτάσεις γης από τους βυζαντινούς χρόνους
μέσω αυτοκρατορικών δωρεών σε μοναστήρια. Μεγάλο
μέρος της εκκλησιαστικής περιουσίας προερχόταν και από
δωρεές πιστών που κατέφευγαν στις εν λόγωπαραχωρήσεις,
ιδιαίτερα κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, για
να αποφύγουν την πιθανή κατάσχεση των κτημάτων τους.
H δομή της αγροτικής οικονομίας
στο παρελθόν
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
Συνήθως οι μονές αξιοποιούσαν μικρό μέρος της έγγειας
ιδιοκτησίας τους, προτιμώντας τη μακροχρόνια ενοικίασή
της σε ιδιώτες οι οποίοι με τη σειρά τους την παραχωρούσαν
σε μικροκαλλιεργητές.
Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί πως, παρά τον
κατατεμαχισμό των καλλιεργήσιμων εδαφών που δρούσε,
συνήθως, ανασταλτικά στην εξέλιξη της γεωργίας, η
αγροτική παραγωγή αποτελούσε προϊόν συντονισμού και
συλλογικής εργασίας μεταξύ των μελών των κοινοτήτων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μέθοδος της
αγρανάπαυσης, για την εφαρμογή της οποίας (για το ποιες
εκτάσεις θα παραμένουν ακαλλιέργητες) αποφάσιζαν
από κοινού οι κοινότητες
1
. Βέβαια, η συνεργασία μεταξύ
των αγροτικών οικογενειών, βασισμένη στο πνεύμα της
αλληλοβοήθειας και της αλληλεγγύης που αναπτυσσόταν
στο πλαίσιο κλειστών και συντηρητικών κοινωνιών, δεν
απέτρεπε την έκθεση των νοικοκυριών στον υπέρμετρο
δανεισμό και στην τοκογλυφία, φαινόμενα που μάστιζαν
τους οικονομικά ασθενέστερους πληθυσμούς του νησιού.
Πηγή: Δόξα Αποστόλου, Η παραδοσιακή καλλιέργεια των
σιτηρών στην Κύπρο, Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών
Κύπρου, 332/2012.
1
Μία δεύτερη μέθοδος για τον εμπλουτισμό του εδάφους ήταν αυτή της αμειψισποράς, της εναλλαγής, δηλαδή, των καλλιεργειών, που βοηθούσε,
παράλληλα, και στην καταπολέμηση των ζιζανίων.
