A Γ Ρ Ο Τ Η Σ 2 0 1 8
/
T E Υ Χ Ο Σ 4 7 5
52
Η παραδοσιακή καλλιέργεια
των σιτηρών στην Κύπρο
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
Ζυγός και «λουρικός» με μεταλλικό «ακάι» (Συλλογή Μουσείου
Κυπριακής Υπαίθρου)
Στο πλαίσιο της αυτάρκειας που χαρακτήριζε την κυπριακή
κοινωνία στο παρελθόν, η κατασκευή των εργαλείων,
στον βαθμό που αυτό ήταν δυνατό, αποτελούσε εργασία
του ίδιου του χρήστη. Λιγοστά, εναρμονισμένα απόλυτα
με τη λειτουργία τους, τα εξαρτήματα του γεωργού
καταδεικνύουν με την απλότητά τους τη σοφία στη
διαχείριση των υλικών αλλά και τη στενή σχέση που είχε
ο ίδιος με το φυσικό του περιβάλλον. Κάθε τεμάχιο ξύλου
επιλεγόταν και διαμορφωνόταν με ιδιαίτερη προσοχή για
να τοποθετηθεί σε ορισμένο τμήμα του εργαλείου, ανάλογα
με τις ιδιότητες και τη χρήση του. Ακόμη και ο χρόνος
κοπής του σε συγκεκριμένη εποχή του έτους ή ανάλογα
με τον κύκλο του φεγγαριού, μπορούσε, σύμφωνα με
τη λαϊκή αντίληψη, να καθορίσει την ανθεκτικότητα και
την ποιότητά του. Βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά
των αντικειμένων αυτών αποτελούν η λιτότητα και η
αδρότητα που συχνά παραπέμπουν σε ανάλογα δείγματα
της προϊστορικής περιόδου, και, κυρίως, η απουσία
οποιασδήποτε τάσης υπερβολής ή εξωραϊσμού. Οι
ελάχιστες διακοσμητικές λεπτομέρειες που εντοπίζονται
αντανακλούν την ευαισθησία του λαϊκού τεχνίτη ή τον
προσωπικό του δεσμό με τα δημιουργήματά του.
Τσαπί με ενσφράγιστες
λεπτομέρειες (Συλλογή
Μουσείου Κυπριακής
Υπαίθρου)
Προετοιμασία της γης
Πριν από την παρουσίαση των βασικών σταδίων
που περιλαμβάνονται στον κύκλο της παραδοσιακής
καλλιέργειας σιτηρών, κρίνεται απαραίτητη η συνοπτική
παρουσίαση των παραγόντων που καθόρισαν τη μορφή
και το είδος των γεωργικών εργαλείων καθώς και της
ιδιότυπης σχέσης που ανέπτυσσε ο γεωργός με τα
υποζύγια.
Συνήθως, στις περισσότερες γεωργικές εργασίες,
χρησιμοποιούνταν τα βόδια (ζώα ιερά στη συνείδηση
του Κύπριου γεωργού) λόγω της πολύτιμης συνεισφοράς
τους στην επιβίωση της οικογένειας. Στις αρχές του 20
ου
αιώνα, ο πρώτος Διευθυντής του Τμήματος Γεωργίας, σε
σχετική έκθεσή του, αναφερόμενος στην εκτροφή ζώων
παρατηρεί πως οι Κύπριοι σπάνια κατανάλωναν βοδινό
κρέας καθώς
«…σχεδόν πάντες οἱ χωρικοί τήν σφαγήν
τῶν βοῶν ἐθεώρουν ἁμάρτημα»
1
. Δεν είναι τυχαίο,
άλλωστε, το γεγονός ότι πολλά από τα ήθη και έθιμα
που σχετίζονταν με τις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές,
συνδέονται άμεσα και με τα υποζύγια, όπως η συνήθεια
να στερεώνονται αναμμένα κεριά στα κέρατα των βοδιών
την ημέρα των Φώτων ή να προσφέρεται σε αυτά μέρος
του καθαγιασμένου σπόρου.
Ενδεικτική, επίσης, των δεσμών που ανέπτυσσε ο
γεωργός με τα ζώα του ήταν η προσφώνησή τους με
ονόματα, καθώς και το γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις
σταβλίζονταν στην κύρια κατοικία, μαζί με τα μέλη της
οικογένειας. Ιδιαίτερη βαρύτητα κατά την επιλογή τους
δινόταν, όχι μόνο στα ανατομικά τους χαρακτηριστικά που
τα καθιστούσαν ικανά να ανταποκριθούν στις δύσκολες
συνθήκες της εργασίας, αλλά και στο χρώμα τους ως
ένδειξη καλής τύχης και ευημερίας
2
. Η εκπαίδευση
των υποζυγίων γινόταν σταδιακά, με καταβολή μεγάλης
προσπάθειας, καθώς οποιαδήποτε αστοχία σήμαινε
τραυματισμό του ζώου ή και καταστροφή των εργαλείων,
που δύσκολα μπορούσαν να αντικατασταθούν.
1
Ἔκθεσις περί τῆς λειτουργίας τοῦ παρά τῇ ἐν Κύπρῳ ἀγγλικῇ Κυβερνήσει Γεωργικοῦ Τμήματος ὅπερ διηύθυνεν ὁ Π. Γεννάδιος ἀπό τοῦ 1896
μέχρι τέλους τοῦ 1904. Βλ. σχ. και Αρχείο Συνεντεύξεων Μ.Κ.Υ, Αρ. Συν. Β9.
2
Τα
καφέ χρώματος ζώα θεωρούνταν καλότυχα, ενώ, αντίθετα, αυτά που έφεραν μαύρες κηλίδες αποφεύγονταν ως γρουσούζικα.
