περίοδο. Ο κηφήνας δεν έχει κεντρί, ούτε όργανα συλλογής
τροφής και παραγωγής κεριού. Έχει κοντή προβοσκίδα, πολύ
µεγάλα µάτια και φαρδιά κοιλιά και θώρακα. Ζει το πολύ δύο
µήνες και αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Την
πρώτη εβδοµάδα της ζωής του τρέφεται από τις εργάτριες,
ενώ αργότερα µαθαίνει να τρέφεται µόνος. Παραµένει στην
κυψέλη µέχρι να γίνει αναπαραγωγικά ώριµος και, στη συνέ-
χεια, πετά σε συγκεκριµένες περιοχές «συγκέντρωσης και σύ-
ζευξης», όπου ζευγαρώνει µε τις βασίλισσες. Μετά τη σύζευξη
πεθαίνει.
Οι µέλισσες χρησιµοποιώντας τον Ήλιο ως πυξίδα, αλλά και µε
τη βοήθεια της µνήµης που διαθέτουν, εντοπίζουν τη φωλιά
τους. Κάποιες φορές, όµως, και κάτω από διάφορες συνθήκες
χάνουν τον προσανατολισµό τους και εισέρχονται σε ξένες κυ-
ψέλες στο µελισσοκοµείο. Οι µέλισσες που παραπλανώνται γί-
νονται ευκολότερα αποδεκτές στην ξένη κυψέλη εάν φέρουν
κάποιο φορτίο νέκταρος ή γύρης. Σε άλλες περιπτώσεις, πα-
ρεµποδίζονται και εκδιώχνονται από τις µέλισσες φρουρούς.
Περισσότερο παραπλανώνται µέλισσες – συλλέκτριες που
βγαίνουν για πρώτη φορά σε µακρινές πτήσεις για συλλογή
τροφών. Το φαινόµενο της παραπλάνησης είναι εντονότερο
όταν οι κυψέλες στο µελισσοκοµείο τοποθετούνται σε µεγά-
λες σειρές και σε µικρές αποστάσεις µεταξύ τους, όταν είναι
οµοιόµορφα βαµµένες, όταν δεν υπάρχουν διακριτικά σηµεία
(
ορόσηµα, όπως δένδρα, θάµνοι και βράχια) και οι είσοδοί τους
έχουν την ίδια κατεύθυνση. Στις περιπτώσεις αυτές, παρατη-
ρείται αύξηση του πληθυσµού των ακριανών κυψελών και, αν-
τίθετα, µείωση του πληθυσµού στις κυψέλες που βρίσκονται
στο µέσο της σειράς. Κατά την άσκηση της νοµαδικής µελισ-
σοκοµίας (µεταφορές µελισσιών) και εφόσον δεν λαµβάνον-
ται µέτρα για περιορισµό της παραπλάνησης, το ποσοστό των
µελισσών, που χάνουν τον προσανατολισµό τους και µπαίνουν
σε άλλες κυψέλες, ξεπερνά το 70% (Τσέλιος, 2001). Οι συνέ-
πειες της παραπλάνησης είναι οι ακόλουθες:
1.
Ταχεία µετάδοση ασθενειών από άρρωστα µελίσσια στο µε-
λισσοκοµείο ή από γειτονικά µελισσοκοµεία που βρίσκονται
σε κοντινές αποστάσεις.
2.
Ανοµοιοµορφία στις αποδόσεις των µελισσιών.
3.
Αυξηµένοι και διαφορετικοί χειρισµοί στα µελίσσια λόγω της
µείωσης ή της αύξησης του πληθυσµού τους.
4.
Συνολική µείωση της απόδοσης του µελισσοκοµείου σε
µέλι, το οποίο εκτιµάται τουλάχιστον κατά 20%. Η µείωση
αυτή οφείλεται, κυρίως, στο γεγονός ότι: (α) αρκετές µέ-
λισσες θανατώνονται στην προσπάθειά τους να εισέλθουν
στις ξένες κυψέλες, (β) σηµαντικός αριθµός µελισσών ανα-
λαµβάνει τη φρούρηση των εισόδων των κυψελών, (γ) αυ-
ξηµένες πιθανότητες πρόκλησης λεηλασίας µε όλα τα επα-
κόλουθα, και (δ) εξασθένιση αρκετών κυψελών.
Σε αρκετές περιπτώσεις, παρατηρούνται θανατώσεις βασιλισ-
σών σε νέες παραφυάδες ή σε µελίσσια, τα οποία έχουν σµη-
νουργήσει και βρίσκονται σε σειρά.
Το φαινόµενο της παραπλάνησης µειώνεται όταν τα µελίσσια
τοποθετούνται ακανόνιστα, µε την είσοδό τους να βρίσκεται
σε διαφορετική κατεύθυνση ή σε οµάδες σε σχήµα U,V,O. Επί-
σης, το βάψιµο των εισόδων ή των κυψελών µε διαφορετικά
χρώµατα, τα οποία µπορεί να διακρίνει η µέλισσα (µπλε, κί-
τρινο, άσπρο, πράσινο), καθώς και η τοποθέτηση των κυψελών
κοντά σε διακριτικά σηµεία (ορόσηµα) περιορίζει σηµαντικά
την παραπλάνηση.
Το µελίσσι αποτελεί µια καλά οργανωµένη κοινωνία, για αυτό
και διαθέτει εργάτριες φρουρούς της εισόδου της κυψέλης. Τα
ρώνει (8-16 κηφήνες, µπορεί και περισσότε-
ρους) και φέρει ειδικό όργανο αποθήκευσης
του σπέρµατος (σπερµατοθήκη).
H εργάτρια είναι το µικρότερο σε µέγεθος
άτοµο της κυψέλης. Σε µια κυψέλη υπάρχουν
10-40
χιλιάδες εργάτριες. Έχει κοντή κοιλιά,
µακριά φτερά, µακριά προβοσκίδα και κεντρί
που φέρει άγκιστρα. Έχει όργανα για να συλ-
λέγει και να µεταφέρει τροφή (νέκταρ και
γύρη) και αδένες παραγωγής βασιλικού πολτού
και κεριού. Σε περιόδους έντονης δραστηριό-
τητας (Άνοιξη και Καλοκαίρι) ζει το πολύ 45
ηµέρες, ενώ το Χειµώνα µέχρι και έξι µήνες.
∆εν ζευγαρώνει µε τους κηφήνες και γεννά
κάτω από ειδικές συνθήκες µόνο αγονιµοποί-
ητα αυγά. Η εργάτρια ασχολείται µε όλες τις ερ-
γασίες του µελισσιού, καθάρισµα, αερισµό,
φρούρηση, περιποίηση βασίλισσας, χτίσιµο κη-
ρήθρων, συλλογή και επεξεργασία τροφής κ.ά.
Ο κηφήνας αποτελεί το αρσενικό άτοµο του µε-
λισσιού. Σε ένα µελίσσι, υπάρχουν µερικές εκα-
τοντάδες κηφήνες και µειώνονται σηµαντικά ή
αποµακρύνονται, εντελώς, κατά τη χειµερινή
Σπαθκιάς
Κοσκινάς