Αντιµετώπιση του κόκκινου ρυγχωτού κάνθαρου των φοινικιών
∆ρ Μαργαρίτα Χατζηστυλλή
Λειτουργός Γεωργίας Α΄
στο Τµήµα Γεωργίας
Ο
κόκκινος ρυγχωτός κάνθαρος ή ρυγχοφόρος (
Rhynchophorus ferrugineus
)
είναι ένα έντοµο ιθαγενές της νο-
τιοανατολικής Ασίας, το οποίο εντοπίστηκε, για πρώτη φορά, στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ισπα-
νία) το 1993 και εξαπλώθηκε σε όλη, σχεδόν, τη νότια Ευρώπη και τη Μεσογειακή Λεκάνη µετά το 2005, πιθανό-
τατα, µέσω εισαγόµενων φοινικιών από Tρίτες Xώρες. Στην Κύπρο, εντοπίστηκε, για πρώτη φορά, το Σεπτέµβριο
του 2006 σε φοινικιά Ξενοδοχείου, στη Λεµεσό, και µέχρι το τέλος του 2010 εξαπλώθηκε σε όλες τις Επαρχίες της
Κύπρου.
Ο ρυγχοφόρος προσβάλλει φοινικιές διαφόρων ειδών, µε κύρια προτίµηση στα είδη
Phoenix canariensis
(
κανάριος
φοίνικας) και
Phoenix dactylifera
(
χουρµαδιά). Το ενήλικο του εντόµου (Φωτ.1) µπορεί να πετάξει µέχρι και 1 χι-
λιόµετρο σε αναζήτηση κατάλληλου ξενιστή, συνήθως, κατά την Άνοιξη, το Καλοκαίρι και το Φθινόπωρο. Αφού το
θηλυκό ζευγαρώσει µε το αρσενικό εναποθέτει γύρω στα 250 αυγά σε οπές ή πληγές του
κορµού, ή στην κορυφή («καρδιά») του φυτού. Οι εκκολαπτόµενες προνύµφες
(
Φωτ.2) τρέφονται από τους ιστούς της φοινικιάς, δηµιουργούν στοές µέσα
στο φυτό, οπές στη βάση των φύλλων και νυµφώνονται σε κουκούλι που
δηµιουργούν µε τις ίνες της φοινικιάς. Το κουκούλι εντοπίζεται, συνή-
θως, µέσα στον κορµό του φυτού ή στην κορυφή της κόµης και σπα-
νιότερα στη ράχη του φύλλου και στο έδαφος (Φωτ.3). Όταν ωριµά-
σει το ενήλικο εξέρχεται από το κουκούλι και συνεχίζει το βιολογικό
του κύκλο στο ίδιο φυτό µέχρι την κατάρρευσή του και, στη συνέ-
χεια, αναζητεί νέο ξενιστή για σύζευξη, ωοτοκία και διατροφή. Ο βιο-
λογικός κύκλος του εντόµου συµπληρώνεται σε τέσσερις, περίπου,
µήνες στις κλιµατικές συνθήκες της Κύπρου, ενώ σε κάθε φυτό µπορεί
να υπάρχουν διάφορα στάδια του εντόµου, δηλαδή, να υπάρχει αλληλε-
πικάλυψη γενεών.
Τα έντοµα προσελκύονται από χηµικές ουσίες που εκλύονται από πληγές των φοι-
νικιών, καθώς και από χηµικές ουσίες που απελευθερώνουν τα αρσενικά του εντόµου. Τα πρώτα συµπτώµατα προ-
σβολής είναι δύσκολο να εντοπιστούν καθώς τα έντοµα αναπτύσσονται εντός του φυτού για µήνες, συνήθως προ-
τού εµφανιστούν συµπτώµατα. Ωστόσο, µε προσεκτική παρατήρηση, κάποιος µπορεί να εντοπίσει κάποια αρχικά
συµπτώµατα, όπως φαγώµατα στα φύλλα σε σχήµα L (Φωτ.4), τρύπες στις βάσεις των φύλλων κοντά στην κορυφή
του κορµού ή στον κορµό µε ροή καφέ υγρού και υποτυπώδη ανάπτυξη της νέας βλάστησης. Σε πιο προχωρηµένα
στάδια προσβολής παρατηρείται απώλεια φύλλων από τον κεντρικό άξονα του φυτού, ασύµµετρη ανάπτυξη, κάµψη
της κόµης ή και δηµιουργία κενού στο κέντρο της, µέχρι την ολοκληρωτική κατάρρευση της κόµης του φυτού
(
όψη «οµπρέλας») και τη ξήρανσή του (Φωτ.5). Μεταξύ των δύο πιο ευπρόσβλητων ειδών φοινικιάς, φαίνεται ότι
το έντοµο προτιµά τους κανάριους φοίνικες (Φωτ.5) αφού προσβάλλονται πολύ συχνότερα από τις χουρµαδιές.
Έχουν, επίσης, παρατηρηθεί διαφορές στον τρόπο προσβολής: οι κανάριοι φοίνικες προσβάλλονται, συνήθως στην
κορυφή του κορµού από όπου εκπτύσσονται τα φύλλα, ενώ οι χουρµαδιές προσβάλλονται και στην κορυφή του
φυτού, αλλά συχνότερα στη βάση του κορµού όπου υπάρχουν παραφυάδες. Για το λόγο αυτό, οι χουρµαδιές δυ-
νατό να µην εµφανίσουν τα συµπτώµατα προσβολής που περιγράφονται πιο πάνω, αλλά να παρατηρηθούν οπές
στον κορµό µε ροή καφέ σκούρου πυκνόρευστου υγρού (σαν τζέλ) µε έντονη δυσάρεστη οσµή (προϊόν αποσύν-
θεσης των προσβεβληµένων ιστών) και σαπισµένοι ιστοί µε προνύµφες ή κουκούλια του εντόµου εντός της οπής.
Τέτοιες προσβολές σε χαµηλά σηµεία του κορµού µπορεί να οδηγήσουν σε αποκοπή των φοινικιών και ξαφνική
πτώση, ιδιαίτερα των ψηλών χουρµαδιών, µε κίνδυνο τραυµατισµού διερχοµένων ή πρόκλησης ζηµιών.
Παρ’ όλο που η φοινικιά δεν είναι γηγενές είδος της Κύπρου, ούτε φυτό ιδιαίτερης γεωργικής και εµπορικής ση-
µασίας για τη Χώρα µας, θεωρείται σηµαντικό φυτό της Κυπριακής χλωρίδας και του αστικού πρασίνου
καθώς έχει εγκλιµατιστεί εδώ και χρόνια στο Νησί µας. Ταυτόχρονα, φοίνικες ηλικίας πέραν των 100
ετών, που κοσµούν διατηρητέα και παλαιά κτήρια (όπως αυτοί στη Φωτ.5), έχουν ιδιαίτερη πο-
λιτισµική, ιστορική και αισθητική αξία – η ιστορική τους σηµασία αναγνωρίζεται ακόµη και στην
ποίηση του Κώστα Παλαµά µέσα από το ποίηµα του «Η Φοινικιά» που έγραψε το 1900. Τονίζε-
ται επίσης ότι η χουρµαδιά (
Phoenix dactylifera
)
ανήκει στα προστατευόµενα είδη µε βάση τον
36
ΑΓΡΟΤΗΣ
Ενήλικο στάδιο του Rhyn-
chophorus ferrugineus
Προνυµφικό στάδιο του Rhynchophorus ferrugineus